โอ้ มายบุดดา...  ความยั่งยืน น่าจะเป็นคำที่แผนกพัฒนาธุรกิจอย่างยั่งยืน ทุกที่ธุรกิจเขียนติดไว้ในวิสัยทัศน์ของบริษัท แต่สักกี่บริษัท หน่วยงานทั้งเอกชนและรัฐบาล เข้าใจคำๆนี้ และนำไปประยุกต์ใช้ให้เกิดความยั่งยืนอย่างแท้จริงได้ (มันช่างเป็นประโยคที่ paradox สิ้นดี) ลองพิมพ์คำว่าความยั่งยืนลงบนเสริชเอนจิ้น ได้ผลการค้นหามหาศาล ทุกธุรกิจ ทุกอุตสาหกรรม จากเกษตรกรรม สถาบันการศึกษา การเงิน พัฒนาอสังหาริมทรัพย์ อุสาหกรรมพลังงาน ยานยนตร์  จนไปถึง อุตสาหกรรมอาหาร และคนวิถีอินทรีย์ ก็ยังต้องแฮทแทคคำนี้ “ความยั่งยืน” คำธรรมดาอย่าง คำว่าความยั่งยืน คำๆ นี้มันช่างย้อนแย้งอย่างสิ้นเชิง ก็ในเมื่อทุกสิ่งล้วนเกิดขึ้นและดับลง เป็นความจริงของโลก ไม่มีอะไรอยู่ค้ำฟ้า ยืนยงตลอดกาล ถ้างั้นก็แปลว่า ทรัพยากรธรรมชาติมีเท่าไหร่ก็ใช้ไป ยังไงก็หมด  ถ้าทุกคนคิดแบบนี้ โลกเราก็จะเป็นแบบที่เราอยู่ในปัจจุบันนี้แหละ คือล้างผลาญสุดโต่ง สุขนิยมแบบฉันต้องสะดวกและสบาย   ไม่เสียเวลาตามคนทรงหรือถามหมอดูเลยว่าจะเกิดอะไรขึ้น เพราะมันเกิดขึ้นอยู่กับเรา ณ วินาทีนี้  วินาทีที่อาหารหนึ่งในปัจจัยสี่กลายเป็นสินค้า และระบอบประชาธิปไตย กับปรัชญาด้านสิทธิมนุษยชนไม่ได้ทำสิทธิพื้นฐานของคนในการเข้าถึงอาหารที่ปลอดภัยและเพียงพอเป็นไปได้ทั่วโลก จริงๆแล้วมันเกิดอะไรขึ้นกันแน่  
 
ในทุกๆวันที่ เราตื่นมาแล้วเรายังต้องกินอยู่ ยังมีความต้องการพื้นฐานของมนุษย์ที่ต้องกินเพื่อดำรงชีพ  เราจึงต้องอยู่ในฐานะที่จะต้อง ดูแล รักษา ปกป้อง และหวงแหนฐานทรัพยากรธรรมชาติทางอาหารของเรา ไม่เพียงแต่เพื่อเรา แต่เพื่อคนรุ่นต่อไปและต่อไป สำหรับโบแล้วเรื่องนี้เป็นเรื่องของความรับผิดชอบของคนทุกคน (ที่ยังต้องกินอยู่)  ดิลลัน โจนส์ผู้ก่อตั้งโบ.ลาน อาหารไทย กล่าวว่า Eating is a political act.  การกินเชื่อมโยงกับปรัชญาการเมืองโดยตรง เป็นการแสดงออกทางความเชื่อด้านการเมืองอย่างชัดเจน สิ่งที่เราเลือกกิน สะท้อนถึงความเชื่อของเราผ่านการสนับสนุน เกษตรเชิงเดี่ยว อาหารอุตสาหกรรม หรือ เราสนับสนุนเกษตรรายย่อย เกษตรวิถีผสมผสานวิถีอินทรีย์ ระหว่างที่คุณอ่านบทความนี้อยู่ คุณลองนึกย้อนไปถึงอาหารมื้อล่าสุดที่คุณกิน แล้วลองพิจารณาดูว่า คุณแสดงเจตนารมณ์นโยบายด้านอาหารของชาติอะไร เราเอนจอยไก่เนื้อนุ่มจากระบบฟาร์มปิดที่เลี้ยงไก่โตได้ภายในสี่สิบห้าวันในจานข้าวมันไก่ของเรา แทนที่จะเป็นไก่โตช้าขุ้ยเขี่ยไปเรื่อยกินอาหารไม่เร่งโต หรือเราโอเคและอิ่มอร่อยกับกุ้งกรอบที่ผ่านระบบการเลี้ยงที่ทำลายป่าชายเลน ทิ้งสารเคมีค้างในน้ำในดินและร่างกายรับได้กับสารที่จุ่มกุ้งให้กรอบ นอกจากนโยบายการเมืองเรื่องอาหารแล้ว มื้อล่าสุดที่คุณกินยังบอกได้อีกด้วยว่าคุณ แคร์ธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมแค่ไหน หลอดพลาสติกในน้ำเก๊กฮวยร้านก๋วยเตี๋ยวเจ้าประจำทำให้คุณรู้สึกสดชื่น พอๆกับความรู้สึกผิดที่ไม่ได้พกหลอดตัวเองมาหรือเปล่า เคยคิดที่จะบอกตัวเองไหมว่าคราวหน้าต้องอย่าลืมพกหลอด พกแก้วส่วนตัวจะได้ไม่ต้องพกหลอด กาแฟเย็นกับขยะพลาสติกสามชิ้นที่ใช้เวลาหลายร้อยปี ย่อยสลายมันดับกระหายและสร้างความกระปีกระเป่าให้เราโดยไม่สำนึกผิดเลยไหม แล้วขยะเหล่านี้ไปลงเอยกันที่ไหน เราถามคำถามเหล่านี้กับตัวเองบ่อยแค่ไหน เราจำเป็นต้องตั้งคำถามเหล่านี้ไม่  และถ้าเราไม่ถาม และไม่ทำอะไรเลย โลกเราจะเป็นอะไรไหม หลายคนบอกว่าโลกเกินจะเยียวยา... ช่างมันเถอะ เราทำอะไรไม่ทันแล้ว  
ดูสถิติอุณหภูมิที่เพิ่มขึ้นทุกทุกปี การละลายของน้ำแข็งที่ไม่เคยละลายมานับพันนับหมื่นปี การแปรปรวนของฤดูกาลและฟ้าฝน อากาศที่ร้อนสุดขั้ว หนาวสุดโต่ง และปริมาณน้ำมหาศาลที่เทลงจากฟากฟ้า การประท้วงของวาฬเกยตื้น และการล่มสลายของอาณาจักรผึ้ง อาจจะไม่ทันเสียแล้ว....​ช้าไป ช้าไป ช้าไป...... แต่เราอยู่เฉยๆ ไม่ได้ ....​ไม่ได้  
 
 โบเกลียดวิชาสังคม ไม่ชอบการเมือง ไม่เคยสนใจปัญหาชาติพันธุ์ และคนกลุ่มน้อย ไม่เคยจำชื่อแม่น้ำ ภูเขา  หรือพื้นที่ผ่าไม้ ประวัติศาตร์ ก็ไม่เคยรู้ว่าอะไรเกิดก่อนเกิดหลัง แค่รู้ว่ามันเกิด รักษ์สิ่งแวดล้อมยิ่งไม่เคยอยู่ในโสตเลย เป็นเรื่องตลกที่แต่เด็กจนโตเห็นเรื่อง3Rs เป็นเรืองน่าเบื่อและไม่สามารถเชื่อมโยงสิ่งนั้นกับการดำเนินชีวิตได้ โบก็แค่มีความสุขกับการกินและทำอาหารไปวันๆ  แต่แล้ว มันก็เปลี่ยนไปเพราะเมื่อได้ทำความเข้าใจอาหารเชื่อมทั้งหมดนั้น แล้วสะท้อนมันผ่านรสชาติ กลิ่น รสสัมผัสของอาหาร วิถีการปรุงเทคนิคการทำ จนไปถึงวิถีชีวิตที่ผูกพันกับภูมิประเทศที่เขาอยู่กัน สะท้อนให้เห็นนโบบายของรัฐ ความเชื่อ และจิตสำนึกแห่งความเป็นมนุษย์ของแต่ละสังคม ชุมชน 
 
 

เมื่อพูดถึงการเมืองเรื่องอาหาร ในยุคนี้ พ.ศ. นี้ที่ประเทศไทยยังอยู่ภายใต้รัฐบาลที่ได้มาด้วยการปฏิวัติครั้งที่สิบสามกับการเดินหน้าประเทศไทยและคืนความสุขให้กับประชาชนและประชาธิปไตยที่ไม่เคยพูดเต็มปากเต็มคำว่าเต็มใบ กับอธิปไตยการกินของคนในประทศที่ดูแล้วจะถดถอยลงทุกวัน ทางเลือกทางอาหารการกินของเราดูจะไม่ค่อยว่าจะเป็นทางรอดซะเท่าไหร่ ตั้งแต่ความต้องการของประเทศที่จะยิ่งใหญ่ ตามรอยกรอบความคิดแบบชาติตะวันตกว่าเราต้องปฏิวัติในทุกๆเรื่อง รวมไปถึงการปฏิวัติเขียว จนยังทำให้ผืนนาจำนวนหลายแสนไร่เขียวปิ๊ดปี๋ด้วย ปุ๋ยเคมีสูตร ที่46-0-0 ยูเรีย ให้ไนโตรเจนสูง จัดไนโตรเจนให้เต็มๆ สาดใส่สารเคมีทางการเกษตรกันอย่างเมามัน เพื่อให้ผลผลิตทางการเกษตรสวยงามตามมายาคติตามมาตราฐานโลกกับปริมาณผลผลิตทางการเกษตรมหาศาลเพื่อเทิดทูนปรัชญาทุนนิยมอย่างหมดหัวใจ ภารกิจในการปกป้องผลประโยชน์ มีความสำคัญและจำเป็นมากกว่าการปกป้องสุขภาพของคนในประเทศ และสำคัญกว่าการปกป้องฐานทรัพยากรอาหารทั้งทางป่า ทางน้ำ และ ทางทะเล สารเคมีที่ใครต่อใครเลิกใช้ อย่างไกลโฟเซต พาราควอตและควอร์ไพริฟอส ยาฆ่าหญ้า หน่วยงานรัฐแห่งไทย ก็ออกมาบอก เรียบๆว่า ข้อมูลผลกระทบทางสิ่งแวดล้อมและสุขภาพยังไม่เพียงพอ มันก็คือกับเรือดำน้ำและเครื่องบินรบหลายหมื่นล้านที่น่าเอามาพัฒนาโครงสร้างพื้นฐานด้านสาธารณสุขของประเทศ พร้อมกับการให้ความรู้ด้านการกินให้ร่างกายแข็งแรง ส่งนโยบายทางสุขภาพมากกว่าห้ามขายเครื่องดื่มแอลกอฮอล์​ระหว่างบ่ายสองถึงห้าโมงเย็น  พี่ตูนจะได้ไม่ต้องน่องโป่ง ขอสักเศษสามส่วนสี่ พัฒนาอาหารกลางวันเด็กให้ที่มีคุณภาพ แทนที่จะเป็นตึกใหญ่ป้ายโตจากงบการศึกษาแล้วเลิกโครงการนมโรงเรียนที่นอกจกนมจะบูดแล้ว เด็กเอเชียแบบคนไทยยังมีเรทการเป็น ภาวการณ์ย่อยแลคโตสผิดปกติค่อนข้างสูงเปลี่ยนเป็นงบอาหารกลางวันที่คุณภาพจะดี แท็บเล็ตเด็กป.๑ ที่ทำเอาเด็กเป็นสมาธิสั้นหลายแสนคน ถ้ามันใช้งานได้จริง กับอีกสามพันล้านที่จะซื้อเรือประมงที่ไม่มีใบอนุญาต ฟังแล้วเหนื่อยและงงว่าทำไมถึงให้รางวัลกับคนล้างผลาญทรัพยากรด้วยเครื่องมือประมงแบบไม่ยั่งยืน  คนที่วิ่งโร่ปกป้องฐานทรัพยากรแค่จะเอาจดหมายไปยื่นท่านผู้นำประเทศ กลับโดนจับ พวกเค้าก็แค่อยากให้คนที่มีอำนาจในการตัดสินใจเห็นอีกมุมของการสร้างโรงงานถ่านหิน ที่ไม่ใช่ถ่านไว้หุงข้าวเหมือนคำอธิบายของคนไฟฟ้า แต่เห็นผลกระทบที่เกิดขึ้นกับธรรมชาติรอบตัวเขา เห็นอีกมุมว่าวิถีชีวิตที่จะมีงานเพิ่มขึ้นในชุมชนไม่ได้เป็นสิ่งที่พวกเขาต้องการ โครงการประชารัฐ​จับมือภาคเอกชน ภาครัฐบาลทำให้ที่ดินไม่ได้อยู่ในมือของพลเมืองคนไทยอีกต่อไป ไม่เพียงกรรมสิทธิ์ที่ดินทำกินไม่ได้อยู่ในมือคนสามัญทั่วไปแล้ว การปลูกพืชเศรษฐกิจเชิงเดี่ยวแบบเน้นสารเคมีเพื่อให้ได้ผลผลิตต่อไร่ตามนักวิชาการการเกษตรชำนาญการแล้วก็ทำได้โดยง่ายเพราะจัดการกับพื้นที่แปลงใหญ่ พื้นที่ป่าชุมชนที่เป็นตัวชี้วัดความอุดมสมบูรณ์ความสมดุล ความหลากหลายทางชีวภาพที่ธรรมชาติพึงมี และ แหล่งอาหารที่แลกมาด้วยการพึ่งพาอาศัยกันโดยไม่อยู่บนมาตรวัดของเงินก็โดนพรากของจากคนสามัญทั่วไปเช่นกัน  หรือไทยจะก้าวตาม วิกฤติเวเนซูเอล่า หากเป็นเช่นนั้น ครอบครัวละหนึ่งไร่ เศษฐกิจพอเพียงที่พึ่งพาตัวเองที่พ่อพร่ำสอนคงเป็นสิ่งที่ต้องไขว่ขว้า มาแทนเงินทอง เพราะว่าถ้าอยู่ในคอนโดกลางเมืองต่อไปต้องอดตายเป็นแน่แท้ จากคำบอกเล่าคนที่เคยพาเด็กดอยมาเยี่ยมกรุงเทพเมืองฟ้าอมรกับคำถาม ง่ายๆเรียบๆซื่อๆของเด็กว่า ว่าคนกรุงเค้าไม่กินข้าวกันเหรอ  ด้วยเพราะไม่เห็นจะมี นาข้าว 

เอ... แล้วคนที่นี้เขากินอะไรกัน   

อิสรภาพทางการกินของเราก็ดีพอๆกับ เสรีภาพและประชาธิปไตยภายใต้ รัฐบาลทหารที่หลายเหล่า เรามีสิทธิ์เลือกได้จริงไหม เป็นเสียงที่หลายคนถาม หลายฝ่ายหมดศรัทธากับการตัดสินใจของรัฐ  มันไม่เคยโดยประชาชน หรือ เพื่อประชาชน จะชาติตะวันออกตะวันก็ คือกัน โลกทั้งโลกงมงายในมายาคติและอำนาจของเงินอย่างแท้จริง แล้ว สรุปว่าเราทำอะไรได้บ้าง
ในยุคที่เราต้องพึ่งตนเอง ในเรื่องของกิน แต่ยังไม่มีปัญญา ทักษะ หรือ แรงงานที่จะผลิตเองได้  เราต้องทำตัวเป็นเจ้าหนูจัมมัย สงสัย ถาม ใคร่รู้ และเมื่อ ได้คำตอบแล้วก็อย่างไปพอใจหรือเห็นด้วยกับคำตอบเหล่านั้นแต่ใช้ตรรกะแบบคนธรรมดาที่มีสามัญสำนึก ว่าคำตอบที่ได้เป็นไปได้ไหม จริงหรือ อย่าเชื่อง่ายๆ  แล้วต้องทำตัวเป็นคนรอบรู้เรื่องอาหารที่เราตัดสินใจเอาเข้าปาก เพิ่มพูนความรู้ทางการกิน ฤดูไหนมีอะไร  แล้วรู้เท่าทันการตลาดด้านอาหารบ้าง คำกล่าวอ้างก็คือคำกล่าวอ้าง คำโฆษณาสวยหรูก็เป็นเพียงลมปากที่หวานหู   และทำตัวเรื่องมากเรื่องอาหารเข้าไว้ ไปกินข้าวนอกบ้านก็ใช้โอกาสนี้ประกาศเจตนนรมณ์ด้านนโยบายอาหารของประเทศบ้างก็ได้ ทำตัวเป็นนักเคลื่อนไหวด้านสิ่งแวดล้อมที่เกี่ยวเนื่องกับอาหารบ่อย บอกไม่ถุง ไม่หลอด ถ้าวันใดกินวัตถุดิบต้องขี่เครื่องบินมาก็หาทางแลกเปลี่ยนคาร์บอนฟุตปรินท์ที่ส่งออกไปบาง จะได้รู้สึกผิดน้อยลง  เดินทางสายกลาง อย่างไม่ตึงมาก ตอนนี้ใครถามเราว่า มีอาหารอะไรที่ไม่รับประทานบ้างไหม คำตอบก็ประมาณนี้ 
“ไม่ไข่ปลาคาร์เวีย ไม่ไข่ปลาแซลมอน ไม่ไข่ในอาหารทะเล  ไม่แซลมอนเลี้ยง ไม่อาหารทะเลเลี้ยง อาหารทะเลธรรรมชาติกินได้ แต่ไม่ปลาทูน่า ไม่ปลาหิมะ ไม่ตับห่าน ไม่ตับเป็ด ไม่ไก่เลี้ยงกรง ไม่หมูเลี้ยงยา ไม่หลอดพลาสติกใช้ครั้งเดียวแล้วทิ้ง ไม่ผงชูรสทุกขนาน ไม่หอยเชลล์ ไม่หูฉลาม ไม่กินของที่ผ่านการดัดแปลงพันธุกรรม ไม่กินของอิมพอร์ท ดื่มแต่ของอิมพอร์ท ไม่กินของคัดsize”  คือบริกรหญิงชายช่วยพยักหน้างึกๆ แล้วถามว่าคุณ พี่กินอะไรได้ค่ะ จะได้บอกเชฟถูก.... อ่านถึงตรงนี้  คงมีคำตอบในใจ ไม่ได้โลกสวย แต่ฝันและหวังที่จะเห็นโลกสวย 
 
ที่ปลายอุโมงค์แห่งนี้ มีแสงริบหรี่  แต่ประเด็นคือมันมีแสง  คนจำนวนไม่น้อยลุกขึ้นมาต่อสู้ ไม่เพียงต่อสู้เพื่ออุดมการณ์ แต่เพื่อสิทธิพื้นฐานของการเข้าถึงอาหารที่ปลอดภัยจริงๆ ไม่ได้ปลอดภัยตาม คำจัดความของคำว่าความปลอดภัยกฎหมายบ้านเมืองบัญญัติขึ้น  (ไม่งั้นมันจะตกค้างได้ในระดับที่ปลอดภัย.. ตลอดเวลา)​ ไม่ว่าจะเป็นหน่วยงานไม่แสวงหากำไรหลายหน่วยงาน ผลักดัน หรือและ ต่อต้านนโบบายรัฐที่ส่งผลกระทบต่อคนในประเทศ แบ่งปันความรู้ ข้อเท็จข้อจริง รณรงค์เรียกร้อง พูดง่ายๆว่าทำทุกอย่างจากต้นน้ำสู่ปลายน้ำ เชื่อมโยงทุกห่วงโซ่ที่เกี่ยวเนี่องกัน เพื่อให้เรากินดีได้กันต่อไปนานๆ หรือคนจำนวนมากลับบ้านรับมรดกผืนนา ผืนไร่และพลิกดินให้เป็นนาเป็นไร่อินทรีย์อีกมากโข ชุมชนเข้มแข็งที่พร้อม ลุก พร้อมแลก กับทุกอย่างที่เขามีเพื่อรักษาไว้ซึ่งฐานทรัพยากรอาหาร ไม่ว่าจะเป็นผืนป่าชุมชน  ชายฝั่งทะเลอันอุดม และวิถีชีวิตที่พวกเขาพึงพอใจ